لە دووهەم ساڵی شەڕی یەکەمی جیهانیدا، ڕێککەوتننامەیەکی نهێنی لە مەڕ دابەشکردنی ڕۆژهەڵاتی ناوەراست بە بێ پرسکردن بە خەڵکی ناوچەکە لە نێوان زلهێزەکانی ئەو کاتدا، لە ١٧ی مەی ١٩١٦ لە لایەن نوێنەرێ بریتانیا بە ناوی" مارک سایکس" و نوێنەری فەرانسە بە ناوی " فرانسوا جۆرج پیکۆ" بە ڕەزامەندی ئیمپراتۆری روسیە واژۆ کرا. ئەو ڕێککەوتنە کە لە مێژوودا بە ڕێککەوتننامەی "سایکس-پیکۆ"   ناوی تۆمار کرا، بوو بە هۆی دابەشکردنی  پاشماوەی لە بەریەک هەڵوەشاوی ئیمپراتۆری عوسمانی، لە یەک دابرانی خەڵکی عەرەب و دروست بوونی چەند دەوڵەتی لە یەکجیا لە ناوچەکە، دابەش کردنی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست بە پێی بەرژەووندی بریتانیا و فەرانسا و روسیە.  بە بێ ئاماژە  دان بە  ووڵاتێک بە ناوی کوردستان، خاکی کوردستانیان بە زۆر لکاند بە چەند ووڵاتی ناوچەکە و داگیرکردنی لە چوار لاوە، کە تا ئێستا بەشی کوردان بێ مافی، سەرکوت، ڕاوەدوونان لەزێدی خۆیان، جینۆساید، زیندان، ئەشکەنجە، کوشتن، سوکایەتی پێکردن بووە.

لە دەر ئەنجامی رێککەوتننامەی "سایکس-پیکۆ" دا، لە ماوەی سەد ساڵی ڕابردوو دا ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست لە لایەک مەیدانی شەڕ و بەگژ یەکتر داچوونی خۆ بە خۆی دەسەڵاتدارانی ناوچەکە بووە، بەردەوام  لە سەر کێشەی سنوور، ئاو، نەوت، بەرژەوەندی ئابووری، هەستی شوڤێنیستی، جیاوازی ئیدئۆلۆژی و مەزهەبی، دەسەڵاتی زیاتر، دژایەتی یەکتریان کردوە.  لە لایەکی تر ڕۆژهەڵاتی  ناوەڕاست گۆڕەپانی خەباتی خەڵکی ماف پێشێڵکراو لە دژی سیستەمی سەقەتی بەرێوەبەری و دەسەڵاتی  دیکتاتۆرانی ناوچەکە بووە. لە سەروی ئەوانەشەوە  ڕۆژهەڵاتی ناوەراست مەڵبەندی یەکلای کردنەوەی ناکۆکی نێوان زلهێزەکانی دنیا لە سەر حیسابی خەڵکی ناوچەکە  بووە.  بەو کورتە پێداچوونەوەیە، ئەو ڕاستیەمان زیاتر بۆ ئاشکرا دەبێت کە ئەو شێوە دابەشکردنەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست، دوور لە خواستی دانیشتوەکانی و دیاریکردنی سنوورە  زۆرە ملیەکان بە ئەنقەست بووە، بە مەبەستی ناسەقامگیری وهەبوونی ناکۆکی و بەریەککەوتنی بەردەوام لە ناوچەکە ئەنقەست کرواە. تا خەڵکی ئەو دەڤەرە  دایم  سەرگەرمی شەری خۆ بە خۆ بن و نەپرژێنە سەرگەشەکردنی هەمە لایەنە. هەر وەها دەسەڵاتدارانی ناوچەکە بە ناچاری هەر یەکەو بە شێوەیەک خۆی بە یەکێک لە دەسەڵاتە گەورەکانی  سەردەم هەڵواسی، تا لەو ڕێگایەوە زلهێزەکان بە ئاسانی بتوانن زۆرترین بەرژەوەندی بۆ خۆیان دابین بکەن و بپارێزن.

هەر لە سەرەتای دابەشبوونی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست، سنوورە زۆرە ملیەکان بە لای کوردەوە پیرۆز نەبوون. کورد بە گشتی دژی لە یەکدابڕان و داگیرکردنی کوردستان بوون. بەڵام وێڕای فاکتۆرە دەرەکیەکان، ناکۆکیە ناوخۆییەکان، کە بە شێوەی خێڵ و  عەشیرەت و دەڕەبەگایەتی بە سەرکۆمەڵگای ئەوکاتی کوردستاندا زاڵ بوون، ببوونە کۆسپی سەر ڕێگای یەکیەتی نەتەوەیی. ئەو بزووتنەوە ڕزگاریخوازانەش کە بە شێوەی جیا جیا لەو کاتەدا لە گۆڕەپانی خەباتدا بوون، لەلایەک لە ناو خۆیاندا خاوەنی  کۆمەڵێک کەموکووڕیی بوون و لە لایەکی تر زانیاریی پێویستیان لە سەر یەکتر نەبوو و خاوەنی هیچ بەرنامە و پرۆژەیەکی هاوبەش نەبوون، پەیوەندی وهاوکاری لە نێوانیاندا نەبووە، ئەگەر هەشبووبێت وەک پێویست نەبووە. لە دەرئەنجامدا پیلانە  یەک لە دوای یەکەکان بە قازانجی داگیرکەران و دەسەڵاتدارانی سەردەم و بە زەرەری کوردان جێبەجێ کران.

هەر چەند لە ڕابردوو دا زۆر جار دەرفەتی باش بۆ خەڵکی کوردستان هەڵکەوەتوە، کە  بتوانی بریار لە سەر چارەنوسی خۆی بدات. بەڵام بزوتنەوەی ڕزگاریخوازانەی کوردستان وەک پێویست هەلەکەی نەقۆستۆتەوە و نەیتوانیوە بە ئامانجەکانی خۆی بگات. بۆیە لە ئێستادا دوای سەد ساڵ تێپەڕین بە سەر واژۆ کردنی ڕێککەوتننامەی "سایکس-پیکۆ" دا، هێشتا کوردستان مەڵبەندی زۆرترین تراژیدیایە. ئەگەر لە ڕابردوو دا بەشی زۆری ئۆباڵی ڕزگار نەبوون و سەربەخۆ نەبوونی کوردستان خرابێتە ئەستۆی فاکتۆرە  دەرکیەکان و دیکتاتۆری لە ڕادە بەدەری  داگیرکەران، ئەوە  ئەگەر ئەو هەلەی کە ئێستا بۆ خەڵکی کوردستان ڕەخساوە، خەڵکی کوردستان نەتوانن دەسکەوتی پایەدار بەدەست بخەن،  بێگومان بەشی زۆری ئۆباڵی  سەرنەکەوتنی ئەو جارە  دەکەوێتە  ئەستۆی خەڵکی کوردستان خۆی، بە تایبەت ئەو هێز و لایەنانەی کە ئێستا خاوەن هێز و ئیمکان و دەسەڵاتن بەرپرسیاری یەکەمن لە ئێش و ئازار و  هەموو ئەو نەهامەتیانەی لە ئێستا بە دواوە بە سەر خەڵکی کوردستان دێن.

 لە کاتێکدا هەموو ئەو هێزو لایەنانەی داعش وەک خەتەر بۆ سەر خۆیان دەزانن، بۆ ڕوبەرووبوونەوەی داعش پێویستیان بە خاک و خەڵکی کوردستانە، جێگای خۆیەتی کاربەدەستانی  ئێستای کوردستان لە باشوور و ڕۆژئاوای کوردستان بە تەنیا داوای چەک و ڕاوێژکاری سەربازی و هاوکاری مادی نەکەن، بەڵکوو هاوکات  داوای پشتیوانی سیاسی لە ناوندە نێونەتەوەییەکان وزلهێزەکان بکەن، داوا بکەن کێشەی خەڵکی کوردستان بە کێشەیەکی سیاسی گەورەی رۆژهەڵاتی ناوەراست بزانن، وەک کێشەی  پەنجا ملیۆن مرۆڤ تەماشای بکەن و بە کێشەی ناو خۆی سووریا، ئێراق، ئێران، تورکیای نەزانن. هەموو لایەک تێبگەیەنن تا کێشەی رەوای خەڵکی کوردستان بە شێوەیەکی بنەڕەتی چارەسەر نەکرێت، ڕۆژهەڵاتی ناوەراست ئارامیی و سەقامگیریی بە خۆیەوە نابینی. بۆیە ئەگەر بە ڕاستی مەبەستیان  ئارامیی ناوچەکەیە، پێویستە لە لایەن خۆیانەوە دان بە مافەکانی خەڵکی کوردستاندا بنێن و کوردستان وەک وڵاتێک بە فەرمیی بناسن و هەوڵبدەن بە توانا و کاریگەری خۆیان رێگە بە دەست تێوەردانی داگیرکەران لە کار و باری ناوخۆی کوردستان نەدەن، بەر بە هێرشی  درندانەی داگیرکەران بە ڕێگای سەر زەوی  و ئاسمانی  بۆ سەر خاک و خەڵکی کوردستان بگرن.

ئێستا کە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست لە بەردەم دابەشبوونەوەیەکی دیکە دایە، بۆ خەڵکی کوردستان قۆناغێکی زۆر هەستیارە. بۆ ئەوەی خەڵکی کوردستان زیاتر سوودمەند بێت و کەمتر زیانی بەر بکەوی، پێویستە سیاسەتوان و کاربەدەستانی  ئێستای کوردستان هەڵبدەن نەبنە جێبەجێکاری  بەرنامە و سیاسەتی جەمسەرێک لە دژی جەمسەرەکەی دیکە. خەڵکی کوردستان وریا بێت تێکەڵاوی شەڕی مەزهەبی نەبێت. بە هاوکاری و پشتیوانی لە یەکتر پارێزگاری لە خاك و خەڵک و دەسکەوتەکانی هەموو کوردستان بکرێت، تەجاوزی خاک و مافی هیچ لایەک نەکرێت، رێز لە ماف و شکۆی لایەنی دیکە بگیرێ.  پێویستە خەڵکی کوردستان ناکۆکی ناوچەیی کۆتایی پێ بێنێت و ڕی لە شەری حیزبایەتی بگرێت. کاتی ئەوە هاتووە بیر لە بەرژەوەندیی ستراتیژی، یەکیەتی نەتەوەیی، کۆمەڵێک دامەزراوەی تایبەت و زانستی، سپای نیشتمانی،... بکرێتەوە.  ئەرکی سەر شانی گشت کوردانی دڵسۆز و نیشتمان پەروەرە بە یەکەوە لە هەوڵی پاراستنی ژینگە، پێشخستنی شارستانیەت، ئاشتی، یەکتر قەبووڵکردن، دێموکراتیزە کردنی دەسەڵات، دارشتنی دەستوورێکی پێشکەوتوو و سەردەمیانە، بنیاتنانی سیستەمێکی دادپەروەرانە دا بن تا هەمووان لە  دیاریکردنی چارە نووسی خەڵکی کوردستاندا ڕۆڵ و کارێگەرییان هەبێت. بەو شێوە دەکرێت خەڵکی کوردستان لە دەوری ئامانجە هاوبەشەکان کۆ بێتەوە و ببێتە لایەنێکی حیساب بۆکراو و هەر کەس نەتوانی بە پێی بەرژەوەندیی خۆی و دوور لە خواستی کوردان، بریار لە سەر چارەنووسی خەڵکی کوردستان بدات.